Με αφορμή το θέμα του Νέου Διεθνούς Καλέσματος Συμμετοχής στο c i r c e :the black cut:, ο κύριος Στράτος Λαδόπουλος -Ειδικός Παιδαγωγός και Νευροψυχολόγος- προσεφέρθη να απαντήσει τα παρακάτω ερωτήματα, σχετικά με την ζωή και τους τρόπους επικοινωνίας και εργασίας των Μελισσών, οι οποίες αποτελούν και το νέο θέμα που ενώνει και εμπνέει την ανάπτυξη και δημιουργική εξέλιξη του όλου έργου, της μελλοντικής του παρουσίασης (Δεκέμβριος 2015), καθώς και όποια νέα έργα τέχνης επιθυμούν να φέρουν στην ζωή τα μέλη της Οικογένειας της “Κίρκης”.
Η συμμετοχή του κου Στράτου Λαδόπουλου στο έργο, έχει έως και σήμερα σταθεί πολύτιμη βοήθεια στην ροή της επιστημονικής έρευνας (ήχος / κύματα σε σχέση με τον ανθρώπινο εγκέφαλο και την λειτουργία και ισορροπία του ανθρώπινου σώματος), την οποία διεξάγω παράλληλα με το χτίσιμο του c i r c e :the black cut: και είναι μεγάλη μου χαρά να μοιραστώ τις σκέψεις του με όσους επιθυμούν να γνωρίσουν εκτενέστερα κάποια από τα χαρακτηριστικά αυτών των πολύ όμορφων και σημαντικών εντόμων (υμενόπτερων).
Με άλλα λόγια, η -κάθε είδους- Συνεργασία, είναι από τις πιο δυνατές μορφές Έμπνευσης που έχουμε την τύχη να βιώνουμε ως όντα, καθ’ όλη την ιστορία της ανθρωπότητας και σε οποιοδήποτε γεωγραφικό σημείο.
Bee Pendant | Heraklion_Archaeological_Museum© Middle Bronze Age, circa 1700 BC; discovered in Malia, Chrysolakkos (Crete island, GR) image source: http://odysseus.culture.gr/h/4/eh430.jsp?obj_id=7904
[αννα στερεοπούλου] Από πότε ασχολείστε με τη μελισσοκομία και τί σας τράβηξε σε αυτό αρχικά;
[στράτος λαδόπουλος] Η σχέση μου με τη μελισσοκομία ξεκίνησε ουσιαστικά πριν ένα χρόνο. Αφού παρακολούθησα ένα αξιόλογο σεμινάριο για ερασιτέχνες μελισσοκόμους στο ΙΓΕ (Ινστιτούτο Γεωπονικών Ερευνών) εγκατέστησα τα πρώτα μου μελίσσια. Κάποιοι συγγενείς μου ασχολούνται με τη μελισσοκομία ενώ θυμάμαι σαν παραμύθι που ακολουθούσα τον παππού μου όταν πήγαινε να φροντίσει τα δικά του μελίσσια. Η μελισσοκομία είναι ένα «μέσο» που με συνδέει με τη φύση και με τις ρίζες μου.
[α.σ] Ποιά είναι η κύρια εργασία σας και πώς πιστεύετε ότι η καλλιέργεια των μελισσών σάς έχει βοηθήσει στη δουλειά σας, αλλά και στη ζωή σας γενικότερα;
[σ.λ] Είμαι εκπαιδευτικός ειδικής αγωγής και νευροψυχολόγος. Τα τελευταία χρόνια διδάσκω σε μαθητές με οπτικές αναπηρίες. Η επαφή με τις μέλισσες για ‘μένα είναι μαγική, θεραπευτική για το πνεύμα και το σώμα. Κάθε κυψέλη είναι μια μικρή δημοκρατική κοινωνία που συνεργάζεται με αξίες, ιεραρχία, κανόνες, στόχους για να μπορεί να παράγει, να γεννάει, να ζει και να προστατεύει τα μέλη της. Παρατηρώντας τον κύκλο ζωής κι εργασίας των μελισσών συνειδητοποιείς πως η ζωϊκή ορμή της φύσης προϋποθέτει τη δημιουργία και την συνεργασία.
[α.σ] Θα θέλατε να μας αναφέρετε κάποια από τα βασικά βήματα της Μελισσοκομίας (καλλιέργεια, τρύγος, άλλο), αλλά και τα χαρακτηριστικά των μελισσών (φυλές, τρόπος μεταξύ τους επικοινωνίας, τρόπος ζωής και εργασίας, κ.λ.π).
[σ.λ] Βασικά Βήματα Μελισσοκομίας
Για να ξεκινήσει κάποιος τη μελισσοκομία αρχικά πρέπει να βεβαιωθεί πως δεν είναι αλλεργικός στο τσίμπημα της μέλισσας. Μετά αγοράζει το βασικό εξοπλισμό (γάντια, καπέλο, καπνιστήρι, ξέστρο) και στη συνέχεια αγοράζει τις κυψέλες τις οποίες πρέπει να βάψει με οικολογικά χρώματα και τα σμήνη από κάποιον μελισσοκόμο. Ξεκινάμε αγοράζοντας το λιγότερο δύο παραφυάδες – κυψέλες πέντε πλαισίων τις οποίες ταΐζουμε μέχρι ο πληθυσμός τους να καλύψει και τις δέκα κηρήθρες. Αφού το μελίσσι δεκαρίσει γίνεται αυτόνομο και δεν χρειάζεται τάϊσμα με σιρόπι ζάχαρης. Αν ένα μελίσσι είναι πολύ δυνατό μπορούμε να προσθέσουμε δεύτερο ή και τρίτο όροφο στην κυψέλη. Το μελίσσι έχει ανάγκη επιθεώρησης από το μελισσοκόμο κάθε 15 ημέρες κατά μέσο όρο. Σε κάθε επιθεώρηση κάνουμε αναδιάταξη των πλαισίων ώστε στη μέση να βρίσκονται οι κηρήθρες του γόνου και στις άκρες οι κηρήθρες με τις τροφές. Ακόμη ελέγχουμε αν υπάρχει βασίλισσα που γεννάει κανονικά και μήπως οι μέλισσες υποφέρουν από κάποια ασθένεια.
Φυλές Μελισσών
Οι Έλληνες ήταν από τους πρώτους που γνώρισαν και διέδωσαν την τέχνη της μελισσοκομίας. Στην Ελλάδα υπάρχουν πέντε είδη μελισσών. Κάθε φυλή έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προκειμένου να μπορεί να προσαρμόζεται καλύτερα στις κλιματικές – περιβαλλοντικές συνθήκες του τόπου που ενδημεί.
Η Κεκρόπια μέλισσα πήρε το όνομά της από τον πρώτο βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα., Είναι η αρχαιότερη στον ελληνικό χώρο και απαντάται στο μεγαλύτερο μέρος της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου. Η Κρητική μέλισσα (Adami) απαντάται στην Κρήτη και σε όλα τα νησιά του Ανατολικου Αιγαίου και είναι εξαιρετικά επιθετική. Η Μακεδονική μέλισσα συναντάται στη Μακεδονία και η Καρνιολική στα νησιά του Ιονίου.
Χαρακτηριστικά Μελισσών
Κάθε μελίσσι αποτελείται από τον εμβρυοθάλαμο (κηρήθρες γόνου) και από αποθήκες τροφών (κηρήθρες γύρης, μελιού). Επίσης σε κάθε κυψέλη υπάρχουν τάξεις εργατριών μελισσών (θηλυκές). Όταν γεννιούνται οι μέλισσες γίνονται παραμάνες και ταΐζουν τα έμβρυα μέσα στο γόνο. Μετά μαθαίνουν να κτίζουν τις κηρήθρες και ύστερα γίνονται συλλέκτριες και τέλος φρουροί του μελισσιού. Οι εργάτριες μέλισσες ζουν τέσσερις με έξι μήνες. Μέσα στην κυψέλη υπάρχουν αρσενικές μέλισσες, οι κηφήνες, οι οποίοι θα γονιμοποιήσουν τη βασίλισσα όταν κάνει την γαμήλια πτήση της λίγες μέρες αφού γεννηθεί. Τότε θα πετάξει πολύ ψηλά για να γονιμοποιηθεί από τους πιο δυνατούς απ’ τους κηφήνες, οι οποίοι πεθαίνουν μετά τη γονιμοποίηση. Η βασίλισσα επιστρέφει στο μελίσσι όπου και γεννάει συνεχώς για πέντε με έξι χρόνια. Κάθε βασίλισσα γεννιέται από ένα μεγάλο βασιλικό κύτταρο (αυγό) το οποίο για να αναπτυχθεί αρκεί αν ένα αυγό εργάτριας μέλισσας εμβολιαστεί με μεγάλη ποσότητα βασιλικού πολτού από τις παραμάνες μέλισσες. Οι εργάτριες είναι αυτές που θα αποφασίσουν πότε θα γεννηθεί μια νέα βασίλισσα αλλά και πότε θα αντικαταστήσουν την παλιά. Η μέλισσα τρέφεται με μέλι και γύρη. Αυτή που συλλέγει τη γύρη είναι η συλλέκτρια μέλισσα. Την κάνει μικρούς σβόλους που αποθηκεύει στα καλάθια της. Ρουφάει επίσης το νέκταρ. Η βασίλισσα και οι κηφήνες δεν μπορούν να βρουν μόνοι τους την τροφή τους. Τους τρέφουν οι εργάτριες. Οι τροφοί εκκρίνουν ένα πολύ θρεπτικό χυλό, το βασιλικό πολτό, που δίνουν στο βασιλικό γόνο. Οι άλλοι γόνοι αρκούνται σ’ ένα μίγμα γύρης και μελιού. Η μετατροπή του νέκταρος σε μέλι είναι μια σύνθετη διαδικασία που ξεκινά από την αποθήκευση του νέκταρος στον πρόλοβο (μελιτοστόμαχο) της μέλισσας – συλλέκτριας. Το αποθηκευμένο μέλι ανακατεύεται με κάποια ένζυμα τα οποία βρίσκονται στο σάλιο της μέλισσας. Όταν η συλλέκτρια φτάσει στην κυψέλη, το μοιράζει στις οικιακές μέλισσες οι οποίες το επεξεργάζονται με μια μέθοδο εκρόφησης – εισρόφησης και μετά το αποθηκεύουν στα κελιά των κηρηθρών. Οι εργάτριες αφήνουν το μέλι μέσα στα κελιά για αρκετές ημέρες και το αερίζουν με τα φτερά τους για να εξατμιστεί το παραπανίσιο νερό που περιέχει. Όταν το μέλι αποκτήσει τη σωστή πύκνωση, σφραγίζουν το κελί με κερί. Όταν η γύρη των στημόνων ενός λουλουδιού μεταφερθεί στον ύπερο ενός άλλου λουλουδιού, έχουμε την επικονίαση. Έτσι σχηματίζονται σπόροι που θα δώσουν καινούρια φυτά. Μερικές φορές ο άνεμος μεταφέρει τη γύρη. Ορισμένα φυτά χρειάζονται τα ζώα, ιδιαίτερα τα έντομα, για να πραγματοποιήσουν την επικονίαση. Κάθε φορά που μια μέλισσα κάθεται σ’ ένα άνθος, το σώμα της σκεπάζεται με γύρη. Όταν, αφού πετάξει, πάει να καθίσει πάνω σ’ ένα άλλο άνθος, λίγη από αυτή τη γύρη πέφτει και επικονιάζει το άλλο φυτό. Η μέλισσα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη γεωργία. Τα φυτά που καλλιεργούμε, ιδιαίτερα τα οπωροφόρα δέντρα, όπως η αχλαδιά, η μηλιά, η δαμασκηνιά κ.τ.λ. εξαρτώνται από τις μέλισσες για την επικονίασή τους. Γι’ αυτό, πολλές φορές εγκαθιστούν κυψέλες κοντά στις καλλιέργειες. Αυτό ευνοεί τη γονιμοποίηση και επιτρέπει να έχουμε πλουσιότερη συγκομιδή.
Ετήσιες Μελισσοκομικές Εργασίες
Κάθε εποχή έχει και συγκεκριμένες εργασίες για το μελισσοκόμο και τις μέλισσες. Την άνοιξη οι μέλισσες αποθηκεύουν πολύ μέλι και γύρη ενώ οι γεννήσεις αυξάνονται κατακόρυφα. Το Μάϊο γίνεται ο πρώτος τρύγος και τότε είναι η καλύτερη εποχή για να
πολλαπλασιάσει ένας μελισσοκόμος τα μελίσσια του. Κάθε μήνα υπάρχουν και διαφορετικές ανθοφορίες. Το καλοκαίρι μπορεί να γίνει ένας δεύτερος τρύγος στο θυμάρι το οποίο ανθίζει τον Ιούνιο. Στο τέλος του καλοκαιριού οι μέλισσες μαζεύουν μελιτώματα από τους κορμούς των κωνοφόρων (πεύκα, έλατα) και τον Οκτώβριο γίνεται ο τελευταίος τρύγος. Στη συνέχεια οι μέλισσες ξεχειμωνιάζουν και γι’ αυτό μεταφέρονται σε απάγγεια μέρη.
Επικοινωνία Μελισσών
Η κυψέλη είναι μία οργανωμένη κοινωνία πρότυπο που αποτελείται από 10000 – 40000 μέλη και βασικό χαρακτηριστικό της είναι η άριστη επικοινωνία μεταξύ των μελισσών. Οι μέλισσες επικοινωνούν με όλες τις αισθήσεις (όραση, ακοή, αφή, γεύση, όσφρηση). Έχουν αισθητήρια όργανα στις κεραίες τους, στο στόμα τους και στα πόδια τους όπου διαθέτουν αισθητήριες τρίχες αφής. Ακόμη οι μέλισσες επικοινωνούν χημικά μεταξύ τους. Κατά το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα οι μέλισσες διακινούν φερορμόνες (πληροφορίες) μέσω των επαφών των κεραιών τους.
Οι φερομόνες (φέρειν ορμήν) είναι ουσίες που παράγονται από εξωκρινείς αδένες και όταν μεταβιβάζονται σε άτομα του ίδιου είδους του προκαλούν χαρακτηριστική συμπεριφορά, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες περιβάλλοντος. Οι εκατοντάδες των χιλιάδων αλληλεπιδράσεων κατά την τροφάλλαξη, που πραγματοποιούνται σε μια μέρα μέσα στην κυψέλη, λειτουργούν επίσης ως ένα πολύπλοκο, διαδραστικό δίκτυο επικοινωνίας. Η βασίλισσα εκκρίνει μια ειδική φερομόνη και όλο το μελίσσι γεμίζει από την μυρωδιά της που είναι μοναδική για κάθε βασίλισσα. Οι μέλλισσες μέσα στην κυψέλη παράγουν ήχους με τα φτερά τους, την κοιλιά τους και ακόμη επιδίδονται σε ειδικές κινήσεις και χορούς για να επικοινωνήσουν με τις άλλες μέλισσες και να τους μεταφέρουν ακριβείς πληροφορίες για ό,τι υπάρχει εκτός της κυψέλης. Ένα επίσης αξιοθαύμαστο στοιχείο είναι πως αυτή η διακίνηση της πληροφορίας μεταξύ των μελισσών γίνεται στο σκοτεινό εσωτερικό της κυψέλης.
[α.σ] Πώς τα προϊόντα των μελισσών είναι ευεργετικά για τον ανθρώπινο οργανισμό και το οικοσύστημα;
[σ.λ] Προϊόντα Μελισσών
Κάθε μελίσσι παράγει προϊόντα όπως μέλι, γύρη (φυτική πρωτεΐνη), πρόπολη (φυτική αντιφλεγμονόδης ουσία) μέλι, κερί και δηλητήριο (φάρμακο με πολλαπλές ιδιότητες), βασιλικό πολτό (αυξητική ορμόνη). Το μέλι είναι ένα ολοκληρωμένο συμπλήρωμα διατροφής, ένα ανεκτίμητης αξίας προϊόν της φύσης. Όπως έχει διαπιστωθεί, η χρήση του μελιού βοηθά στην άμυνα του οργανισμού και στη θεραπεία πολλών ασθενειών. Το μέλι επιδράει θεραπευτικά σε παθήσεις των ματιών, στομαχοεντερικές παθήσεις, σε παθήσεις του συκωτιού, των νεφρών, της καρδιάς, του δέρματος. Επίσης βοηθάει στην καταπολέμηση του κρυολογήματος και στην καλύτερη λειτουργία του νευρικού συστήματος.
Γύρη
Είναι προϊόν που συγκεντρώνουν οι εργάτριες από τα άνθη των λουλουδιών. Έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες και είναι απαραίτητη στις μέλισσες για την ενδυνάμωσή τους, την εκτροφή του γόνου και το κτίσιμο των κηρηθρών. Όσον αφορά στον άνθρωπο, χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα διατροφής, ιδιαίτερα από άτομα που ασχολούνται με τον αθλητισμό, διότι έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, ελεύθερα αμινοξέα και βιταμίνες. Συλλέγεται με γυρεοπαγίδες, οι οποίες πρέπει να τοποθετούνται κατάλληλα κατά την περίοδο μεγάλης ανθοφορίας.
Πρόπολη
Είναι ουσία ρητινώδους σύστασης την οποία συλλέγουν εξειδικευμένες εργάτριες, κατά το τελευταίο στάδιο της ζωής τους, από φυτικά μέρη (κυρίως οφθαλμούς). Στη συνέχεια την επεξεργάζονται και την αναμιγνύουν με δικά τους εκκρίματα και τη μεταφέρουν στην κυψέλη. Τα τελευταία χρόνια και μετά από έρευνες που έγιναν, χρησιμοποιείται για την παρασκευή καλλυντικών καθώς και ως αντιμικροβιακό, αντιφλεγμονώδες, επουλωτικό πληγών, επουλωτικό έλκους στομάχου, για θεραπεία εγκαυμάτων κ.α.
Το Κερί
Είναι προϊόν που παράγουν νεαρές εργάτριες από τους κηρογόνους αδένες που βρίσκονται στην κοιλιά τους. Το καθαρό κερί βγαίνει υπό μορφή λεπίων από τους αδένες και είναι λευκό. Το χρώμα του κεριού στην κυψέλη είναι συνήθως κιτρινωπό, λόγω της πρόσμιξης με γύρη και πρόπολη. Οι μέλισσες για παραγωγή ενός κιλού κεριού πρέπει να καταναλώσει 10 κιλά μέλι και 8 κιλά γύρη. Χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία καλλυντικών (κεραλοιφή, λοσιόν, αποτριχωτικά, σαμπουάν), στην παρασκευή λαμπάδων, κεριών και διακοσμητικών, στη φαρμακοβιομηχανία, στη ζωγραφική, στην επιπλοποιΐα, στη φανοποιΐα, στη βυρσοδεψία κ.α.
Το Δηλητήριο
Είναι μίγμα ουσιών το οποίο διοχετεύεται μέσω του κεντριού προς τους εχθρούς της μέλισσας, προκειμένου αυτή να αμυνθεί και να υπερασπιστεί το μελίσσι. Σε κάθε κέντρισμα εισέρχονται στον εχθρό περίπου 0,1-0,5 mg δηλητηρίου, το οποίο είναι τοξικότερο από το δηλητήριο της σφήκας. Το δηλητήριο χρησιμοποιείται πλέον από τον άνθρωπο για τη θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, ενώ γίνονται έρευνες για τη χρήση του στη θεραπεία και άλλων ασθενειών.
[α.σ] Ποιοί είναι οι σημαντικότεροι (αρνητικοί) παράγοντες, κατά την γνώμη σας ή και από ενημέρωση, στους οποίους οφείλονται ο αποπροσανατολισμός και η σταδιακή εξαφάνιση των μελισσών που παρατηρείται έντονα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και ποιές οι επιπτώσεις που μπορούν να επέλθουν;
[σ.λ] Η φράση του Αϊνστάιν πως «όταν εξαφανιστούν οι μέλισσες η ανθρωπότητα θα έχει 
ακόμα 4 χρόνια ζωής» δείχνει πόσο σημαντική είναι η συμβολή των μελισσών στην ισορροπία και διαιώνιση του οικοσυστήματος. Τα τελευταία χρόνια δυστυχώς οι μέλισσες αντιμετωπίζουν πολλές απειλές. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα καταστρέφουν εκτός από τα φυτά και τις αποικίες των μελισσών. Τα φυτοφάρμακα δηλητηριάζουν τις μέλισσες και επιπλέον τα μεταλλαγμένα φυτά αποπροσανατολίζουν τις μέλισσες που θα συλλέξουν γύρη ή νέκταρ ώστε να μη μπορούν να επιστρέψουν στην κυψέλη τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κεραίες ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που προσβάλλουν το σύστημα προσανατολισμού των μελισσών. Επιπλέον νέες άγνωστες ασθένειες και παράσιτα που απειλούν τις μέλισσες εμφανίστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες (βαρρόα – παράσιτο μέλισσας, σκαθάρια κυψελών, ασιατικές σφίγγες). Δυστυχώς και οι ίδιοι οι μελισσοκόμοι απειλούν τις μέλισσες χρησιμοποιώντας χημικά και επικίνδυνα παρασιτοκτόνα τα οποία αφήνουν κατάλοιπα στο μέλι και προσβάλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα των μελισσών.
Η συνέντευξη του κυρίου Στράτου Λαδόπουλου πραγματοποιήθηκε μεταξύ των μηνών Μαΐου – Ιουνίου 2015 και προσφέρεται, μεταξύ άλλων, ως περαιτέρω και αναλυτικότερη πηγή έμπνευσης για όποιον ενδιαφερόμενο να συμμετάσχει δημιουργικά στη νέα φάση (2015-2016) του έργου c i r c e :the black cut:.
Ολόκληρο το Κάλεσμα Συμμετοχής, είναι διαθέσιμο εδώ: CIRCE_TheBlackCut_InternationalOpenCall_2015_NewDeadline_ELL
Mr. Stratos Ladopoulos‘s* interview was taken during May – June 2015 and it is offered as a further and more detailed inspiration source for anyone interested in participating with an ArtWork (or other) in /during the new phase (2015-2016) of the project c i r c e :the black cut:.
The Open Call is available here: CIRCE_TheBlackCut_InternationalOpenCall_2015NewDeadline_ENG
*Special Educator, Neuropsychologist
Anna Stereopoulou ~ A STEREOSCOPIC perspective of Music & Art© 